Пачынаецца сэзон узнагародаў з моцным палітычным рэзанансам, піша эўрапейскі рэдактар Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода Рыкард Юзьвяк. Шмат позіркаў, вядома ж, будзе скіравана на Нарвэскі Нобэлеўскі камітэт, калі ён абвесьціць ляўрэата Нобэлеўскай прэміі міру 10 кастрычніка, асабліва калі ўлічыць, што некаторыя краіны вылучылі кандыдатуру прэзыдэнта ЗША Дональда Трампа.
Але ёсьць яшчэ адна прэстыжная ўзнагарода, якая будзе абвешчана гэтай восеньню — штогадовая прэмія імя Сахарава за свабоду думкі, галоўная ўзнагарода Эўрапейскага Зьвязу ў галіне правоў чалавека.
Створаная Эўрапейскім парлямэнтам у 1988 годзе ў гонар расейскага навукоўца і дысыдэнта Андрэя Сахарава, яна стала адным з ключавых інструмэнтаў у публічнай палітыцы Эўрапарлямэнту. Рэпрэсіўныя рэжымы часта нападаюць на эўрапейскіх заканадаўцаў за некаторыя намінацыі і пераможцаў.
Часам ляўрэаты прэміі Сахарава пазьней атрымліваюць і Нобэлеўскую прэмію міру, напрыклад, пакістанская актывістка ў галіне адукацыі Малала Юсафзай і кангалескі доктар і дабрачынца Дэніс Муквэге.
Намінацыі, якія сёлета будуць афіцыйна прадстаўлены 23 верасьня на сумесным пасяджэньні камітэтаў па замежных справах, разьвіцьці і правах чалавека Эўрапейскага парлямэнту, звычайна вылучаюцца рознымі палітычнымі групамі парлямэнту або прынамсі 40 яго дэпутатамі.
Тэрмін падачы заявак на гэтыя намінацыі завяршыўся на мінулым тыдні, і групы ўжо публічна паведамілі, хто зьяўляецца іх намінантамі.
Такім чынам, мерапрыемства 23 верасьня — гэта, па сутнасьці, нагода публічна абгрунтаваць сваю кандыдатуру, бо зараз пачынаецца палітычная барацьба за тое, якія тры прэтэндэнты трапяць у кароткі сьпіс і хто стане канчатковым пераможцам.
Гульня лічбаў
Памер таксама мае значэньне. Кароткі сьпіс складуць 16 кастрычніка, калі чальцы камітэтаў па замежных справах і разьвіцьці Эўрапейскага парлямэнту правядуць таемнае галасаваньне за свайго фаварыта.
Кожны дэпутат у камітэтах можа прагаласаваць толькі за аднаго кандыдата. Тыя тры кандыдаты, якія здабудуць найбольшую падтрымку, трапляюць у кароткі сьпіс.
Паколькі галасаваньне таемнае, ніхто афіцыйна не паведамляе канчатковага выніку, але СМІ, як правіла, атрымліваюць лічбы, і звычайна змаганьне вельмі напружанае — усяго некалькі галасоў вызначаюць канчатковае трыё.
Тут ключавую ролю грае партыйная дысцыпліна, бо на дэпутатаў Эўрапарламэнту часта ціснуць, каб яны галасавалі за кандыдата, вылучанага іх палітычнай групай. А паколькі склад двух камітэтаў вызначаецца памерам палітычных груп, гэта ў значнай ступені ператвараецца ў гульню лічбаў.
Сытуацыя яшчэ больш ускладняецца, калі некаторых кандыдатаў падтрымлівае не палітычная група, а група дэпутатаў Эўрапарлямэнту з усяго палітычнага спэктру.
Гэта робіць вынік даволі непрадказальным, і такая непрадказальнасьць часта захоўваецца ажно да канчатковага рашэньня, якое сёлета мае быць прынята 22 кастрычніка.
Канчатковае рашэньне прымае Канфэрэнцыя прэзыдэнтаў Эўрапейскага парлямэнту, якая складаецца са старшыні Эўрапарлямэнту і лідэраў васьмі палітычных груп. Галасаваньне тут таксама тайнае, і абмеркаваньні могуць быць доўгімі, але зноў жа, чым большая палітычная група, тым большая яе вага.
Пачобут і альтэрнатывы
Дык хто ж трапіць у кароткі сьпіс, і хто стане канчатковым пераможцам?
Лёгіка падказвае, што гэта будзе Анджэй Пачобут, улічваючы, што яго падтрымлівае найбуйнейшая група ў палаце — правацэнтрысцкая Эўрапейская народная партыя (ЭНП).
«Яны, як правіла, дамагаюцца свайго», — нядаўна сказаў адзін з чыноўнікаў Эўрапарлямэнту ў інтэрвію Радыё Свабода падчас абмеркаваньня прэміі.
Дадатковы фактар — тое, што Пачобут таксама быў намінаваны Эўрапейскімі кансэрватарамі і рэфармістамі (ЭКР), чацьвёртай па велічыні групай у Эўрапарлямэнце.
Гэтыя дзьве групы аб’ядналіся ў 2024 годзе, каб пасьпяхова прасоўваць вэнэсуэльскіх апазыцыйных палітыкаў Марыю Карыну Мачада і Эдмунда Гансалеса на прэмію імя Сахарава.
Прадстаўнікі ЭНП і ЭКР кажуць Радыё Свабода, што, на іх думку, перамога Пачобута можа дапамагчы яму вызваліцца з турмы, асабліва пасля таго, як аўтарытарны рэжым Аляксандра Лукашэнкі нядаўна пачаў вызваляць палітычных зьняволеных.
Але няма гарантый, што менавіта Пачобут атрымае прэмію.
Другая па велічыні група, левацэнтрысцкая С&Д (зьвяз сацыялістаў і дэмакратаў), вылучыла «журналістаў і гуманітарных работнікаў у зонах канфліктаў, прадстаўленых Палестынскай асацыяцыяй прэсы, Палестынскім таварыствам Чырвонага Паўмесяца і Агенцтвам ААН па дапамозе і арганізацыі рабочых».
Іншая, больш левая і меншая па колькасьці дэпутатаў група вылучыла шэраг палестынскіх журналістаў. Калі б гэтыя дзьве групы дамовіліся абʼяднаць свае намінацыі і выбраць адну асобу ці арганізацыю, яны патэнцыйна маглі б атрымаць дастаткова галасоў, каб тыя перамаглі.
Верагодна, што лічбы ня будуць на карысьць ні вугорскай ЛГБТ-ініцыятывы «Budapest Pride», прапанаванай адносна малалікімі «Зялёнымі», ні сэрбскіх студэнтаў-пратэстоўцаў, якіх падтрымлівае лібэральная група Renew, якая зьяўляецца толькі пятай па велічыні ў Эўрапарлямэнце.
Забіты нядаўна амэрыканскі правакансэрватыўны актывіст Чарлі Кэрк таксама не ўваходзіць у лік фаварытаў, бо яго падтрымлівае самая маленькая фракцыя — ультраправая «Эўропа сувэрэнных нацый», зь якой ніводная іншая палітычная група ня хоча супрацоўнічаць.
Магчымым кампрамісным выбарам для розных палітычных сілаў зьяўляецца зьняволеная грузінская журналістка Мзія Амаглабэлі. Яе падтрымлівае 61 дэпутат ад розных палітычных партый. Звычайна гэтага недастаткова, каб нават трапіць у кароткі сьпіс. Але амаль усе палітычныя групы, у тым ліку як найбольшая па велічыні ЭНП, гэтак і другая па колькасьці дэпутатаў С&Д, разглядалі магчымасьць яе вылучэньня, перш чым выбіраць іншых.
Такім чынам, Амаглабэлі шырока прызнаецца і карыстаецца павагай сярод дэпутатаў. Прадстаўнікі Грузіі ніколі раней не атрымоўвалі прэміі Сахарава, а Эўрапарлямэнт імкнецца зрабіць пасланьне Тбілісі.
Перамога Амаглабэлі малаверагодная, бо палітычныя групы, як правіла, галасуюць дысцыплінавана, але сёлета гонка больш адкрытая, чым калі-небудзь раней.
Форум